Papier is beleving

Interview in: Print Matters

Door: Esther Krop

Wat is je favoriete papier en waarom?

Papier is mijn favoriete materiaal. Ik vind het heerlijk om een vel papier te nemen en er op te tekenen, een object van te vouwen of een vorm uit te snijden. Het is een fantastisch materiaal om ruimtelijk mee te schetsen. Het is relatief licht en vouwt goed zonder dat je kostbare hulpmiddelen nodig hebt. Papier heeft een sculpturaal aspect, zodra je er een vouw in maakt of een deuk of scheur in aanbrengt, verander je het oppervlak van tweedimensionaal in driedimensionaal. Het nodigt in al zijn (doorgaans) witte eenvoud uit tot creatieve exploratie.

Over het algemeen genomen kun je stellen dat ik liever ongestreken papier gebruik in mijn ontwerpen dan gestreken papier, papier waaraan je kunt zien en voelen dat het papier is. Zo vind ik een boek met een gelamineerd omslag doorgaans onaantrekkelijk. Het laminaat verbergt het papier achter een laag kunststof. Dit is dan ook een van de redenen waarom ik graag een eenzijdig gestreken materiaal als Invercote G binnenstebuiten toepas, zodat je de ruwe, ongestreken zijde aan de buitenzijde kunt zien en voelen. Op die manier verhoog je de tactiele waarde en vergroot je de band tussen gebruiker en het boek in kwestie. Ik vind het belangrijk dat als je een materiaal toepast, of het nu een gebouw, meubel, of boek betreft, het materiaal zo goed mogelijk zicht- en voelbaar is en niet is weggestopt achter een verhullende laag. Ik hou van eerlijk materiaalgebruik.

Kun je een voorbeeld geven van een ontwerp dat je hebt gemaakt, waarbij papier een bijzondere of juist heel functionele rol speelt?

In de meeste projecten die ik ontwerp, speelt papier een functionele rol. Het materiaal is deel van het geheel, het ondersteund het concept en gaat als het goed is een synergie aan.
Dat kun je ervaren als je een kaartje van de door mij ontworpen kalender The Cube Calendar (vervaardigt met Algro design) afscheurt. Daar is de dikte, de perforatie en de vorm zo op elkaar afgestemd dat de werking en beleving optimaal is.
Maar dat kan bijvoorbeeld ook de kleurbeleving zijn. Zo heb ik onlangs in opdracht van Igepa een opbergdozensysteem voor papiermonsters ontworpen, omplakt met verschillende kleuren Malmero, een ongestreken, gekleurd papier met een relatief ruw oppervlak. Met het opbergsysteem kun je zelf verschillende kleurcombinaties maken, en zodoende je eigen sfeer in je studio bepalen.
En vorig jaar hebben we een nieuw tijdschrift over papier gelanceerd, waarbij het papier de hoofdrol speelt. Het eerste nummer – The Sound Issue – gaat volledig over het geluid van papier. Inhoud, vorm, gekozen materialen, druk en afwerking van deze publicatie werken samen om tot een ultieme papierbeleving te leiden. We zijn nu bezig met het tweede nummer, dat dit najaar moet verschijnen en dat als thema ‘oppervlak’ heeft.

Hoe belangrijk is de papierkeuze in de ontwerpen die je maakt? Besteed je veel tijd aan het uitzoeken van papier? 

De juiste papierkeuze is heel belangrijk. Tijdens mijn stage, ca. 25 jaar gelden, ontwierp ik een huisstijl en voor de verschillende correspondentiematerialen wilde ik ook zelf het papier uitzoeken. Ik ben daar toen als een bezetene zo’n 20 uur aan één stuk mee bezig geweest. Ik wilde alles wat voorhanden was zien alvorens ik een keuze kon maken. Gelukkig gaat dat nu iets anders, ik krijg geregeld monstermateriaal aangeboden en kijk goed rond. Hierdoor ben ik behoorlijk op de hoogte van wat er allemaal verkrijgbaar is.

Kun je een ontwerp van een andere ontwerper aanwijzen waarvan de papierkeuze je aanspreekt? 

Ik zie regelmatig bijzondere boeken en drukwerk op goed gekozen papier. Er zijn fantastische ontwerpers in Nederland werkzaam. Maar wat mij echt aanspreekt is het werk van Shigeru Ban, de Japanse architect. Vanuit een frustratie met zijn metier, is hij grenzen gaan opzoeken en o.m. met ‘vreemde’ materialen, zoals papier en karton gaan werken. Bijzonder inspirerend, alsof ik opeens hele andere, nieuwe materialen in mijn ontwerpwerk zou integreren. Hij laat mij zien dat er geen grenzen zijn, en dat je die tenminste moet opzoeken.

Zijn er dingen die je mist in het huidige aanbod van papier?

Het is jammer dat de wat stoerdere en vaak industriële papieren zoals pakpapier e.d. lastiger te vinden of verkrijgbaar zijn. Ik kon uren in de Bührmann collectie bladeren, daar zaten diverse inspirerende materialen in. Juist materialen die niet per se voor grafisch ontwerpers zijn bedoeld spreken mij vaak aan. Aan de andere kant komen er de laatste tijd regelmatig nieuwe soorten bij. Eigenlijk ben ik enorm verwend.

Wat is je grootste frustratie op het gebied van papier?

Wat frustrerend werkt is als ik papier uitzoek waarvan later blijkt dat het niet in het juiste gewicht en in de juiste looprichting verkrijgbaar is. Een andere frustratie is wanneer ik als het ware klem kom te zitten tussen de samenstellers van een boek die de inhoud nog niet compleet hebben, de uitgever die het op een bepaalde datum en voor een bepaald bedrag wil hebben en de drukker die zo’n acht weken voordat er gedrukt gaat worden, papier wil bestellen. Dan word ik min of meer gedwongen een papier te selecteren zonder dat ik weet of dat wel de beste keuze is voor het ontwerp. En dat, ook al moet je soms het toeval durven toelaten, voelt nooit goed.

Een andere frustratie is het feit dat sommige uitgevers lastig te overtuigen zijn van het belang van een materiaalkeuze: “we doen het toch altijd zo”, of, erger nog “iedereen doet het zo”, zijn lastig te overwinnen hordes. Dus wordt het vaak een opdikkend, getint, binnenwerkmateriaal (romandruk) en een gelamineerd omslag van sulfaatkarton. In Nederland uitgegeven boeken zijn hierdoor veelal dik en groot. Dit is doorgaans onhandig, en vanuit ecologisch oogpunt een slechte zaak.

Is het voor ontwerpers makkelijk of juist moeilijk om aan informatie over papier, papiermonsters en/of collecties te komen?

Door het wegvallen van een aantal grote leveranciers de afgelopen jaren, zijn complete collecties schaarser geworden. Vervolgens waren de overgebleven leveranciers een tijd lang behoudender in het verstrekken van informatie. Waarschijnlijk vanuit een bezuinigingsstrategie. Alleen werkt dat averechts: als je een bepaald materiaal niet kunt vinden, kun je het ook niet toepassen. Gelukkig zijn er uitzonderingen en zie je langzaam een verschuiving optreden. Bedrijven als Igepa en G.F. Smith zijn wel scheutig met monsterboeken en sample swatches. Mogelijk zijn we over het dieptepunt van de grafische recessie heen, in ieder geval heb ik hier een goed gevulde stelling met actuele papiermonsters staan. Genoeg om me te inspireren en de juiste keuzes te kunnen maken.

Hoe zie je de toekomst van papier?

Papier bestaat nu ruim 2000 jaar, en ik zie het niet binnen een paar decennia verdwijnen. Ik merk juist dat het bij veel interessante projecten steeds vaker een belangrijke rol speelt. Een opvallende ontwikkeling is dat oplages steeds kleiner worden en het papier steeds specifieker. De bulk van het drukwerk neemt af of verdwijnt achter glas, naar je reader of mobiel, en specifieke uitgaven als kunst- en fotoboeken worden steeds bijzonderder. Maar hierdoor ook kostbaarder. Feitelijk is dat een teruggang, een groot deel van de mensen heeft in de toekomst geen eigen papieren bibliotheek meer. Alleen echt geïnteresseerden, verzamelaars, hebben een papieren boekencollectie. Natuurlijk is in vele gevallen de inhoud belangrijker dan de verschijningsvorm, maar het is wel spijtig te zien dat er zodoende een soort van elite ontstaat. Een boek beleven is iets anders dan een tekst lezen.

—

Ontwerper Philip Stroomberg werkt voornamelijk voor de culturele sector. Tot zijn opdrachtgevers behoren universiteiten, uitgevers en kunstinstellingen. Regelmatig ontwerpt hij voor de internationale promotie van Nederlandse cultuur. Stroomberg profileert zich als ontwerper van inhoud en interactie. ‘Ik wil dat gebruikers een band krijgen met een object of ontwerp. Ontwerpen is voor mij een soort uitvinden. Ik ga analytisch te werk en stel gerichte vragen. Niets is vanzelfsprekend. Ik zoek een oplossing op maat, het liefst een die ik nog niet eerder gezien heb.’
Stroomberg is sinds 1997 gevestigd in Amsterdam. Een nieuwe stap heeft hij gezet met de ontwikkeling van eigen producten. Zijn innovatieve ontwerp The Cube Calendar, won vele internationale designprijzen. Samen met Esther Krop, geeft hij het Engelstalige tijdschrift van en over papier: Plain Paper, uit. Sinds 2015 is hij als docent verbonden aan de FHK Tilburg.

www.thecubecalendar.com
www.plainpaper.nl